Dược liệu Sơn Thù Du - Dược liệu Ninh Hiệp

1. Giới thiệu

Tên gọi khác: Sơn thù, Thù nhục, Táo bì

Tên khoa học: Fructus Corni officianalis

Họ: Thù du (Cornaceae)

Sơn thù du là cây nhỏ sống lâu năm, cao khoảng 4m, vỏ màu nâu xám, cành nhỏ không có lông bao phủ, lá đơn mọc đối nhau, có cuống lá ngắn, đáy tròn và đầu nhọn, mép lá nguyên có từ 5-7 đôi gân phụ. Hoa nở trước lá và mọc thành tán, hoa nhỏ có màu vàng. Quả của cây hình trái xoan và chuyển màu đỏ tươi khi chín, nhẵn, nhăn nheo hình mạng khi được phơi khô. Mùa hoa nở vào khoảng tháng 5-6, còn quả sẽ mọc vào tháng 8-10.

2. Mô tả dược liệu

Quả bị vỡ, nhăn nheo do bị tách bỏ hạt. Quả hình trứng, dài 1cm đến 1,5cm, rộng 0,5cm đến 1cm. Mặt ngoài màu đỏ tía đến tím đen, nhăn nheo, sáng bóng. Đỉnh quả có vết sẹo hình tròn của đài, đáy quả có vết của cuống quả. Chất mềm, mùi nhẹ, vị chua, đắng nhẹ.

3. Chế biến

Thu hoạch vào cuối mùa thu, đầu mùa đông, thu hái khi vỏ quả chuyển sang màu đỏ, sấy ở nhiệt độ thấp hoặc nhúng vào nước sôi cho chín tái rồi kịp thời bóc bỏ hạt, lấy cùi, phơi hoặc sấy nhẹ đến khô.

4. Bào chế

Sơn thù nhục: Loại bỏ tạp chất và hạt quả còn sót lại.

Tửu Sơn thù nhục (sao rượu): Lấy Sơn thù nhục sạch trộn đều với rượu, cho vào lọ hoặc bình đậy kín, đun cách thủy đến khi hút hết rượu, lấy ra, sao khô là được. Cứ 10kg Sơn thù nhục, dùng khoảng 0,6-1 lit rượu.

5. Phân bố

Sơn thù du hiện nay đa số được nhập từ Trung Quốc. Phân bố chủ yếu ở các tỉnh Thiểm Tây, Tứ Xuyên, Triết Giang, Hà Nam,…

6. Công dụng

Theo Đông y:

Tính vị, quy kinh

Toan, sáp, vi ôn. Vào các kinh can, thận.

Công năng, chủ trị: Bổ can thận, cố tinh sáp niệu. Chủ trị: Di mộng tinh, tiểu tiện nhiều, đái dầm, đau lưng gối, ù tai, mồ hôi nhiều, phụ nữ bị khí hư, rong kinh, rong huyết.

Theo y học hiện đại

• Tác dụng kháng khuẩn: Sơn thù có tác dụng kháng khuẩn, đặc biệt là trực khuẩn lỵ và thương hàn.
• Có tác dụng hạ đường huyết nhẹ.
• Tác dụng lợi tiểu và hạ huyết áp.

7. Một số bài thuốc

Sơn thù du được sử dụng trong nhiều bài thuốc khác nhau như:

• Trị chứng suy nhược thần kinh, suy nhược cơ thể:

Bài thuốc 1: Sơn thù, Bổ cốt chỉ, Đương quy mỗi vị đều 10g; 0,1g Xạ hương. Tán bột mịn, cho mật vào vắt thành viên, uống với nước muối nhạt.

Bài thuốc 2: Sơn thù, Thạch xương bồ, Địa hoàng, Cam cúc hoa, Hoàng bá, Ngũ vị tử mỗi vị 6g sắc uống hàng ngày hoặc ngâm với rượu uống liên tục 15 ngày rồi nghỉ 10 ngày, uống tiếp 3-5 đợt thuốc.

• Trị chứng ra mồ hôi ở trẻ em hoặc cơ thể suy nhược sau khi mắc bệnh:

Sơn thù du, Đảng sâm mỗi loại 30g; Sinh long cốt, Sinh mẫu lệ, Sinh bạch thược mỗi loại 12g; Cam thảo 3g sắc uống.

• Trị rong kinh do cơ thể yếu hoặc tiểu cầu giảm:

Bài thuốc 1: Sơn thù du 30g, Nhân sâm 4-8g sắc uống (không dùng với người bị huyết nhiệt).

Bài thuốc 2: Sơn thù nhục, Thục địa đều 15g; Đương quy, Bạch thược mỗi loại 12g sắc uống.

• Trị chứng tăng Cholesterol máu:

Sơn thù, Hoài sơn mỗi vị 10g; Thục địa 20g; Trạch tả, Phục linh, Đơn bì mỗi vị 8g. Đem các vị sắc lấy nước uống.

8. Lưu ý khi sử dụng Sơn thù du

- Thận trọng khi dùng cho các trường hợp tiểu ít và tiểu tiện khó.

- Người có bệnh thấp nhiệt và hỏa thịnh không nên dùng Sơn thù.

- Sơn thù nhục sợ Phòng kỷ, Phòng phong và Cát cánh.

Nguồn: Tổng hợp