Vị thuốc Mạch Môn - Dược liệu Ninh Hiệp

1. Mô tả cây Mạch môn

Mạch môn có tên gọi khác là Mạch đông, Mạch môn đông, Lan tiên,… Tên khoa học của Mạch môn là Convallaria japonica Linnaeus f. hoặc Ophiopogon japonicus, thuộc họ Tóc tiên (Ruscaceae). Cây có một số đặc điểm:

• Thân cây: Cây Mạch môn là loại cây thân thảo, cao từ 10-40 cm, thường có màu xanh và sống lâu năm.
• Lá Mạch môn thẳng, màu xanh lục. Lá có bề mặt dài và hẹp, cuống có bẹ. Lá dài khoảng 20-40cm, rộng từ 1-4mm, mọc từ gốc vươn lên. Cuống lá Mạch môn có bẹ, mép lá răng cưa.
• Rễ cây Mạch môn là rễ chùm.
• Hoa Mạch môn mọc thành từng cành trên thân cây, dài khoảng 5-10cm. Màu sắc của hoa biến đổi từ trắng đến tím.
• Quả: Mạch môn cho quả mọng, màu xanh lam, đường kính khoảng 5-6mm. Mỗi quả chứa từ 1-2 hạt.
• Củ Mạch môn phát triển từ rễ. Đây là bộ phận được sử dụng làm thuốc. Rễ hình thoi, hai đầu hơi nhỏ lại, dài 1,5cm đến 3,5cm, đường kính phần giữa từ 0,2cm đến 0,8cm. Mặt ngoài có màu vàng nâu hoặc trắng ngà và nhiều nếp nhăn dọc nhỏ; trong mờ; một đầu thấy lõi giữa nhỏ. Chất mềm dẻo. Mặt cắt ngang có lớp vỏ mỏng màu nâu nhạt, phần ruột trắng ngà, có lõi nhỏ ở chính giữa. Dính răng khi nhai.

2. Phân bố

Mạch môn có nguồn gốc từ Nhật Bản, nhưng hiện nay cây đã được trồng làm cảnh hay làm dược liệu ở nhiều nơi.

Tại Việt Nam, cây Mạch môn tự mọc hoang và được trồng ở nhiều vùng phía Bắc như Hưng Yên, Bắc Giang, Nghệ An, …

3. Thu hoạch và sơ chế

Thu hoạch vào mùa hè. Đào lấy rễ củ, rửa sạch, phơi nắng và xếp đống nhiều lần cho gần khô (khô khoảng 70% đến 80%), loại bỏ rễ tua, phơi hay sấy nhẹ đến khô.

4. Thành phần hóa học

Trong củ Mạch môn có chứa thành phần hóa học như đường các loại (glucose, saccharose và fructose, glucofructan), vitamin; stigmasterol; B - sitosterol và D - Glucosid.

5. Công dụng

Vị thuốc Mạch môn có tính hàn, vị ngọt nhưng hơi đắng. Phần củ được quy vào một số loại kinh như vị tân, thủ thái âm phế, kinh tâm. Theo Đông y, vị thuốc Mạch môn có tác dụng an thần, bổ phế, thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, ích tinh, tăng cân, an ngũ tạng. Nhờ những công dụng trên mà vị thuốc này có khả năng điều trị các chứng bệnh sau: ho ra máu, khô miệng, táo bón, ho có đờm, …

6. Liều dùng

Mỗi ngày có thể dùng khoảng 6-20g củ Mạch môn sắc thành thuốc uống nguyên chất hoặc kết hợp với một số dược liệu khác tùy theo nhu cầu và sự hướng dẫn của bác sĩ.

7. Bài thuốc sử dụng Mạch môn

- Chữa chứng ho, ho lâu ngày, khó thở: Dùng 16g củ Mạch môn; Cam thảo, Gạo nếp sao vàng, Đảng sâm, Đại táo, mỗi loại 4g và 8g Bán hạ. Sắc với 600ml nước, cô đọng còn 200ml nước. Mỗi thang thuốc chia làm 3 lần uống trong ngày.

- Chữa chảy máu răng: Sắc vị thuốc Mạch môn nguyên chất với nước và uống theo chỉ dẫn của bác sĩ.

- Trị suy tim, đổ mồ hôi nhiều, hạ huyết áp, mạch nhanh: Mạch môn 16g, kết hợp cùng Nhân sâm 8g và Ngũ vị tử 6g sắc uống.

- Trị táo bón: Dùng Mạch môn, Sinh địa mỗi vị 20g, sắc uống cùng 12g Huyền sâm.

- Chữa ho khan, ho có đờm, đau họng: Mạch môn 5g, Tang diệp 12g, sắc cùng 4g mỗi vị Mè đen, Tỳ bà diệp, Cam thảo và 3g mỗi vị Hạnh nhân, A giao.

8. Một số lưu ý khi sử dụng dược liệu Mạch môn

Khi sử dụng Mạch môn và các bài thuốc có nguyên liệu Mạch môn, người bệnh cần lưu ý một số điều sau:

• Người bệnh có nhu cầu dùng các bài thuốc từ củ Mạch môn để chữa bệnh cần hỏi ý kiển của bác sĩ chuyên khoa.
• Trường hợp người bị tiêu chảy, tỳ vị hư hàn không nên dùng Mạch môn.
• Không nên dùng Mạch môn nếu bị nhiệt phế và vị.
• Cần kiên trì sử dụng những bài thuốc từ Mạch môn nói riêng hoặc các bài thuốc Đông y nói chung vì chúng có tác dụng chậm.
• Tùy vào cơ địa của mỗi người, các bài thuốc Mạch môn có thể không phát huy hiệu quả, có một số tác dụng phụ,…

Nguồn: Tổng hợp