TỲ BÀ DIỆP - DƯỢC LIỆU NINH HIỆP

Tên gọi khác: Nhót tây, Nhót Nhật Bản, Ba diệp

Tên khoa học: Folium Eriơhotryae

Họ: Hoa hồng (Ro.saceae)

Tỳ bà diệp là cây có chiều cao 6-8m.

Lá hình thuôn hay hình trứng dài, dài 12cm đến 30cm, rộng 4cm đến 9cm, chóp lá nhọn, gốc lá hình nêm, mép lá có răng cưa thưa hoặc nguyên về phía gốc lá. Mặt trên lá màu xanh lục xám, màu vàng nâu hoặc màu đỏ nâu, tương đối nhẵn. Mặt dưới lá màu nhạt hơn, có nhiều lông nhung màu vàng, mọc dày. Gân lá hình lông chim, gân giữa lồi lên ở mặt dưới, gân bên có 15-20 đôi. Cuống lá rất ngắn, phủ lông mao màu vàng nâu. Lá dày, chất cứng, giòn, dễ bẻ gãy, không mùi, vị hơi đắng.

Hoa mọc thành chùm, gần như không có cuống nhưng có lông màu hung đỏ.

Quả thịt, hơi hình cầu, xuất hiện vào khoảng tháng 4-5, màu vàng, có lông.

Tỳ bà diệp là lá phơi hoặc sấy khô của cây Tỳ bà.

Tỳ bà diệp thái sợi: Các sợi nhỏ có một mặt màu lục sẫm, nâu vàng hoặc nâu đỏ, tương đối mịn. Mặt còn lại có lông măng và gân lá nhô lên. Chất dai, giòn, không mùi, vị hơi đắng.

Chế biến

Thu hái lá quanh năm, phơi gần khô, bó thành những bó nhỏ và phơi khô.

Tỳ bà diệp thái sợi: Loại bỏ lông nhung, phun nước cho mềm, thái sợi và phơi khô.

Mật Tỳ bà diệp (chế mật): Mật ong được hòa loãng bằng nước sôi, trộn đều với Tỳ bà diệp thái sợi, ủ cho mật thấm đều, cho vào chảo sao nhỏ lửa đến khi sờ không dính tay, lấy ra và để nguội. Dùng 2kg Mật ong cho 10kg Tỳ bà diệp.

Phân bố

Tỳ bà diệp có nguồn gốc từ Nhật Bản và Trung Quốc. Ở Việt Nam, cây được trồng và mọc hoang ở nhiều nơi, nhiều nhất ở vùng Cao Bằng, Lạng Sơn, Hà Nội.

Thu hái lá vào tháng 4-5. Cần lau sạch lông, thái nhỏ, phơi hay sấy khô.

Công năng, chủ trị

Thanh phế nhiệt và vị nhiệt, chỉ khái, chỉ ẩu. Chủ trị: Ho và suyễn do phế nhiệt, sốt và khát do vị nhiệt.

Một số bài thuốc

Trị tỳ vị hư nhược sinh ói mửa: Tỳ bà diệp 8g, Bán hạ 4g, Mao căn 80g, Nhân sâm 4g, Phục linh 20g, Sinh khương 7 lát, đem sắc uống.

Trị hen do phế nhiệt:

Chuẩn bị: 12g Tỳ bà diệp chích mật, Tang bạch bì 14g, Bạch tiền 12g, 8g Cát cánh.

Thực hiện: Tất cả các nguyên liệu đã chuẩn bị đem cho vào nồi sắc với 300ml nước. Đun trên lửa nhỏ chỉ trong 5 phút rồi tắt bếp. Chú ý mỗi ngày chỉ uống 1 thang thuốc duy nhất.

Trị chứng quy hung: Tỳ bà diệp, Bạc hà, Bách hợp, Bối mẫu, Sa sâm, Tang diệp, Thiên hoa phấn, Tiền hồ, Tô tử, Xạ can, Sinh khương. Liều lượng phụ thuộc vào mức độ nặng nhẹ của chứng bệnh.

Bài thuốc chữa ho gà: Dùng Tỳ bà diệp, Rễ cỏ tranh, Bách bộ, mỗi vị 125g; Tỏi củ 63g; Xơ mướp 20g. Đem các vị sắc với 2,5 lit nước, bỏ bã và cô thành 500ml. Ngày dùng 3 lần cho đến khi khỏi.

Nguồn: Tổng hợp