Dược liệu CHI TỬ - Dược liệu Ninh Hiệp

Mô tả dược liệu

Quả hình thoi hoặc hình trứng hẹp, dài 2cm đến 4,5cm, đường kính 1cm đến 2cm, màu vàng cam đến đỏ nâu, có khi nâu xám đến đỏ xám, hơi bóng, có 5 đến 8 đường gờ chạy dọc qua, giữa 2 gờ là rãnh rõ rệt. Đỉnh quả lõm có 5 đến 8 lá đài tồn tại, thường bị gãy cụt. Gốc quả hẹp, có vết cuống quả. Vỏ quả mỏng, giòn, hơi bóng. Vỏ quả giữa màu vàng đục, dày hơn. Vỏ quả trong màu vàng ngà, bóng, rất mỏng, có 2 đến 3 vách ngăn giả. Hạt nhỏ, màu vàng cam, nâu đỏ hoặc nâu đen nhạt, mặt vỏ hạt có rất nhiều hạt mịn. Mùi nhẹ. Vị hơi chua và đắng.

Chế biến

Thu hoạch vào tháng 9 đến 11, hái lấy quả chín chuyển vàng đỏ, ngắt bỏ cuống quả và loại tạp, đồ hoặc luộc đến khi hạt hơi phồng lên, lấy ra bỏ vỏ hạt lấy hạt đem phơi hoặc sấy khô.

Bào chế

Chi tử sao vàng: Lấy dược liệu khô, sao lửa nhỏ đến màu nâu vàng, lấy ra để nguội.

Chi tử sao xém (Tiêu Chi tử): Lấy dược liệu khô, dùng lửa vừa sao đến khi mặt ngoài dược liệu vàng xém, mặt bé màu thẫm là được, lấy ra để nguội. Khi sao xém dược liệu dễ cháy, có thể phun một ít nước, lấy ra phơi hoặc sấy khô.

Bảo quản

Để nơi khô ráo, thoáng, tránh mốc mọt.

Quả Dành dành có vị đắng, tính hàn, vào các kinh tâm, phế, can và vị. Có tác dụng tả hỏa trừ phiền, thanh nhiệt lợi thấp, lương huyết, giải độc. Chữa chứng nhiệt, tâm phiền, sốt cao bứt rứt, thấp nhiệt vàng da, tiểu tiện ít đỏ, nhiệt lâm, huyết nhiệt, xuất huyết, ung thũng sang độc.

Liều dùng: 8-20g

Một số các dùng Chi tử trị bệnh:

Tả hỏa, trừ phiền:

Bài thuốc 1: Chi tử 12g, Đậu thị 8g. Sắc uống. Chữa nhiệt uất trong ngực, tim hồi hộp không yên.

Bài thuốc 2: Chi tử (sao vàng) 16g, Thảo quyết minh (sao đen). Sắc uống. Chữa chứng hỏa bốc (nhức đầu, đau mắt, ù tai, chảy máu mũi)

Lương huyết, cầm máu:

Bài thuốc 1: Chi tử 16g, Hoàng cầm 12g, Bạch mao căn 20g, Tri mẫu 12g, Cát cánh 8g, Cam thảo 4g, Trắc bách diệp 12g, Xích thược 12g. Sắc uống. Chữa các chứng huyết nhiệt gây thổ huyết, chảy máu cam, đi lỵ ra máu, tiểu rỉ ra máu, đau rát,…

Bài thuốc 2: Thang Chi tử nhân: Chi tử 16g, Bạch mao căn 20g, Đồng quỳ tử 12g, Cam thảo 8g. Sắc uống. Trị viêm bàng quang cấp, tiểu ra máu, nóng buốt.

Bài thuốc 3: Chi tử (sao vàng) 20g, Hòe hoa 20g. Sắc, khi uống thêm ít muối. Chữa thổ huyết, ho ra máu.

Lợi thấp, Lui hoàng (đản): Chi tử 16g, Hoàng bá 12g, Cam thảo 4g. Sắc uống. Trị viêm gan cấp tính,  hoàng đản do thấp nhiệt, tim nóng hồi hộp, bụng trướng, tiểu tiện đỏ vàng và ít, toàn thân vàng.

Chú ý: Người tỳ vị hư, tiêu chảy kiêng dùng.

Nguồn: Tổng hợp