CỎ MẦN TRẦU - DƯỢC LIỆU NINH HIỆP

                                     Tên gọi khác: Thanh tâm thảo, Ngưu cân thảo, Cỏ vườn trầu,…

                                     Tên khoa học: Eleusine indica (L.) Gaertn

                                      Họ: Lúa (Poaceae)

      Cỏ mần trầu mọc sum suê thành cụm, thân cây mọc bò dài sau đó thẳng đứng và phân nhánh. Chiều cao cây từ 30 -50 cm.

     Cỏ mần trầu là loại cây ưa sáng, ưa ẩm và có thể chịu bóng. Tại Việt Nam, cây mọc khắp nơi, thường mọc thành đám tại các vùng đồng bằng, trung du đến vùng núi cao.

Mô tả dược liệu

Là toàn cây mang hoa đã rửa sạch, phơi hay sấy khô của cây Cỏ mần trầu.

     Dược liệu được cắt thành đoạn dài 4cm – 6cm, màu lục vàng nhạt, mùi thơm nhẹ, bao gồm đoạn trục mang cụm hoa, đoạn lá, thân, đốt thân mang lá, cụm thân và lá, cụm gốc và rễ.

     Cụm hoa giẻ xếp 2 dãy so le thành 5 đến 7 giẻ, dài 7 - 9cm đính ở đỉnh trục, phát hoa ở ngọn thân, thường có 1 giẻ đính ở mức thấp hơn. Các giẻ ở ngọn, giẻ già hơn ở gốc. Trục phát hoa hình trụ hơi dẹp, nhẵn bóng, có nhiều sọc dọc nổi lên. Giẻ dài 4mm, có 3 -5 hoa. Hoa ở gốc già hơn. Giẻ có 2 đỉnh, đỉnh dưới nhỏ hơn đỉnh trên. Đỉnh trên hình mũi mác, thuôn mềm, đầu nhọn, dài 2,5mm đến 3mm, rộng khoảng 0,5mm, màu trong, có lườn, có 4 – 7 gân màu xanh, mặt lưng có răng cưa nhọn. Đỉnh dưới tương tự, dài 1,5 – 2mm, rộng 0,1 – 1,5mm, có 1 gân màu xanh, mặt lưng có răng cưa nhọn dài hơn đỉnh trên. Hoa dài 3 – 4mm có 2 trấu. Trấu dưới hình mũi mác, trong, thuôn nhọn, có 2 – 4 gân, dài 2,5-3mm, rộng 0,5-0,75mm, mặt lưng có răng cưa nhọn. Trấu trên giống trấu dưới, dài 1,5mm- 2mm, rộng 0,2mm đến 0,4mm, có 1 gân.

      Quả hình trứng hoặc bầu dục, màu xanh bóng hoặc đen dài 1,2mm đến 1,5mm.

      Đoạn thân nhẵn bóng, hơi dẹt, có nhiều sọc dọc nhô lên. Có đoạn mang đốt, tại mỗi đốt chia thành 2 -5 nhánh nhỏ xếp so le, mỗi nhánh có bẹ lá ôm phía ngoài, đôi khi có mang rễ phụ nhỏ.

     Cụm gốc thân mang rễ chùmg: gồm 3 đến trên 10 gốc thân nhỏ mang rễ chùm xếp sít nhau. Phần gốc mang các rễ chùm nhỏ màu nâu vàng, đường kính khoảng 0,1mm đến 0,5mm.

Chế biến

    Thu hái quanh năm, tốt nhất là cuối mùa xuân. Nhổ lấy cả cây, rửa sạch đất cát, phơi khô se, cắt đoạn 4 -6 cm. Có thể dùng tươi hoặc phơi khô để dùng trong năm.

Bảo quản

     Trong bao bì kín, để nơi khô, tránh nấm mốc, sâu mọt.

     Theo y học cổ truyền, Cỏ mần trầu có vị ngọt hơi đắng, tính bình. Tác dụng: bổ huyết, hành huyết, lợi tiểu, giải độc, mát gan. Dùng trong các trường hợp hư tổn, chướng bụng, tiểu tiện không thông, phong thấp, trị sốt rét, sốt ốm, gan nóng, huyết áp cao, viêm não, viêm màng não, trị viêm nhiễm tiết niệu, mụn nhọt,…

Một số bài thuốc từ Cỏ mần trầu

- Bài thuốc trị sốt cao: Dùng 120g Cỏ mần trầu tươi, thêm 600ml nước vào sắc đến khi còn 400ml thể tích thuốc thì ngưng, thêm ít muối, cho uống nhiều lần trong 12 giờ.

- Bài thuốc chữa viêm da, vàng da: Dùng 60g Cỏ mần trầu tươi và 30g rễ cây Tổ kén đực (1 loài cây Dó). Sắc uống.

- Chữa cảm, sốt nóng, người mẩn đỏ, tiểu tiện vàng ít: Cỏ mần trầu, Cỏ tranh mỗi vị 16g. Sắc uống hàng ngày.

- Chữa cao huyết áp: Dùng 500g Cỏ mần trầu rửa sạch, giã nát và thêm một bát nước sôi để nguội vào, lọc lấy nước thuốc cốt và thêm một ít đường vào uống. Dùng bài thuốc 2 lần mỗi ngày vào buổi sáng và chiều.

- Bài thuốc thanh nhiệt, giải độc: Cỏ mầu trầu, Cỏ tranh, Rau má, Cỏ mực mỗi loại 8g; Cam thảo đất, Ké đầu ngựa, mỗi loại 8g; Gừng tươi 2g; củ Sả, vỏ Quýt mỗi loại 4g. Hỗn hợp dược liệu được sắc với nước và dùng uống trong ngày.

Nguồn: Tổng hợp