Dược liệu Sử Quân Tử - Dược liệu Ninh Hiệp

Giới thiệu về cây

Cây Sử quân tử còn được gọi với một số cái tên khác nhau như Quả giun, Sử quân tử nhân, Quả nấc,… Cây thuộc họ Bàng (Combretaceae).

Sử quân tử là cây leo, mọc tựa vào cây khác hoặc hàng rào. Lá mọc đối xứng, phiến lá có hình bầu dục dài, nhọn ở đầu và hơi tròn ở cuống. Lá có cuống ngắn, rộng khoảng 4-5cm và dài khoảng 7-9cm.

Hoa hình ống, ban đầu có màu trắng, sau chuyển thành màu đỏ hoặc hồng. Hoa mọc thành chùm, ở đầu cành hoặc kẽ lá, chiều dài 4-10cm. Quả khô, hình trứng nhọn, dày khoảng 20mm, dài 35mm và khô cứng.

Dược liệu Sử quân tử Là hạt đã phơi hay sấy khô lấy từ quả già của cây Sử quân tử. Hạt hình thoi dài 1,5cm đến 2,5cm, đường kính 0,5cm đến 0,8cm. Vỏ mỏng, màu nâu xám nhăn nheo, dễ bóc. Hai lá mầm dày, màu trắng ngà.

Chế biến

Khi trời khô ráo, hái quả già, phơi khô, tách vỏ, tiếp tục phơi chỗ râm mát hay sấy ở 40-50 độ C đến khô.

Bào chế

Lấy hạt thu được ở mục chế biến hoặc lấy quả chín khô, đập dập vỏ quả, bỏ lấy nhân bên trong ngâm vào nước sôi 5 phút, xát bỏ lớp vỏ mỏng bên ngoài, phơi khô hoặc sấy khô. Khi dùng, sao vàng.

Phân bố

Cây có nguồn gốc từ châu Á và châu Phi. Tại Việt Nam, cây mọc hoang ở hầu hết các tỉnh miền Bắc và miền Trung nước ta. Hiện nay, cây còn được trồng làm cảnh khắp nơi vì cây xanh tốt quanh năm và có hoa rất đẹp.

Thành phần hóa học

Trong Sử quân tử có chứa từ 20-27% chất dầu béo màu xanh lục, sền sệt, vị nhạt, mùi nhựa và có tác dụng tẩy giun. Ngoài ra, trong Sử quân tử còn có chất gôm, đường, oleic, Axit Citric, Axit quisqualic, chất đường và một số chất hữu cơ khác.

Tác dụng của Sử quân tử

Theo Đông y: Sử quân tử có vị ngọt, tính ôn, không độc. Vào kinh tỳ, vị.

Công năng chủ trị: Khu trùng, tiêu tích, kiện tỳ, tiêu cam. Chủ trị: Giun đũa, giun kim, các chứng cam tích ở trẻ em (bụng ỏng, da xanh, mắt mũi nhoèn gỉ)

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

Tác dụng diệt giun: Thực nghiệm năm 1935 cho thấy, nước sắc từ Sử quân tử khiến giun giãy giụa, bong da, hôn mê và tê liệt các bộ phận. Trong điều trị giun đũa, dùng 3-5 nhân Sử quân tử cho trẻ em, 10 nhân cho người lớn, tối đa 20g. Có thể dùng riêng hay phối với những vị thuốc giun khác như Binh lang (hạt Cau) và Đại hoàng.

Tác dụng trị nấc: Dùng Sử quân tử bỏ màng và cắt bỏ đầu, sắc uống hoặc ăn sống có thể giảm nấc.

Vị thuốc Sử quân tử còn được sử dụng dưới dạng thuốc sắc ngậm chữa đau nhức răng, ngậm nhiều lần trong ngày, không kể liều lượng.

Bài thuốc điều trị bệnh từ Sử quân tử

Điều trị trẻ nhỏ bị cam tích và nhiễm giun sán

Bài thuốc 1: Chuẩn bị Xuyên khung, Hậu phác, Trần bì, mỗi thứ 0,4g và Sử quân tử 40g. Đem các vị tán bột làm hoàn và uống cùng với nước gạo lâu năm.

Bài thuốc 2: Chuẩn bị Sử quân tử một lượng vừa đủ. Sau đó bỏ vỏ, tán nhân thành bột mịn. Khi dùng nên uống với nước cơm lúc canh năm (phải giữ cho bụng đói trước khi uống thuốc).

Chữa đau nhức răng

Dùng 10 quả Sử quân tử, đập dập, đun với 200ml nước trong khoảng 15 phút, dùng nước này để ngậm nhiều lần trong ngày.

Trị chứng lở ngứa ở đầu, mặt

Dùng nhân hạt Sử quân tử ngâm dầu thơm trong 3-5 ngày. Sau đó uống dầu thơm này 1 lần/ngày trước khi đi ngủ.

Điều trị trẻ em hư thũng mặt, chân tay phù nề

Dùng 40g Sử quân tử, bỏ vỏ, lấy phần nhân tẩm mật sao thơm, sau đó tán thành bột, mỗi lần cho trẻ uống 4g bột hòa với nước cơm hoặc nước cháo.

Nguồn: Tổng hợp