BẠCH CHỈ - DƯỢC LIỆU NINH HIỆP

Tên gọi khác: Bách chiểu, Chỉ hương, Lan hòe, Linh chỉ, …

Tên khoa học: Angelica dahurica

Họ: Hoa tán (Apiaceae)

Bạch chỉ là cây sống lâu năm có chiều cao trung bình từ 1-2m, có thể cao hơn tùy thuộc vào độ tuổi của cây. Thân hình trụ, tròn, rỗng. Lá to, màu xanh và xẻ như lông chim. Cuống lá dài 4 – 20cm. Hai bên mép lá có hình răng cưa, đường gân phía mặt trên của lá được bao phủ một lớp lông tơ mềm.

Cây Bạch chỉ ra hoa vào khoảng tháng 7 đến tháng 8 hàng năm. Hoa màu trắng, mọc thành cụm ở trên đầu cành hoặc trong kẽ lá. Kích thước cụm hoa từ 10 – 30cm.

Mô tả dược liệu

Bộ phận dùng: Rễ phơi hay sấy khô của cây Bạch chỉ, họ Hoa tán.

Rễ hình chủy, thẳng hay cong, dài 10cm đến 20cm, đường kính phần to có thể đến 3cm, phần cuối thon nhỏ dần. Mặt ngoài củ có màu vàng nâu nhạt, còn dấu vết của rễ con đã cắt bỏ, có nhiều vết nhăn dọc và nhiều lỗ vỏ lồi lên thành những vết sần ngang. Mặt cắt ngang có màu trắng hay trắng ngà, tầng sình Lbe gỗ rõ rệt. Thể chất cứng, vết bẻ lởm chởm, nhiều bột. Mùi thơm hắc, vị cay hơi đắng. Dược liệu sau khi đã chế biến là những phiến dày gần tròn. Mặt ngoài màu nâu xám hoặc nâu vàng. Mặt bẻ gẫy màu trắng hoặc trắng xám, có tinh bột, có vòng mài nâu gần tròn hoặc thuôn (của tầng phát sinh libe- gỗ), rải rác có các chấm (nốt) chứa tinh dầu. Mùi thơm, vị cay hơi đắng.

Chế biến

Thu hoạch vào mùa hạ, thu. Khi trời khô ráo, đào lấy rễ củ (tránh làm xây xát và gãy, không lấy củ ở cây ra hoa kết quả). Rửa nhanh, cắt bỏ rễ con, phân riêng các rễ củ có kích thước như nhau. Phơi nắng hay sấy ở 40-50 độ C cho đến khô.

Bào chế

Loại bỏ tạp chất, phân loại to nhỏ, ngâm qua, ủ mềm, thái lát dày, phơi khô trong râm hay sấy nhẹ đến khô. Khi dùng, thái phiến dài 3cm đến 5cm, dày 1mm đến 3mm.

Theo Đông y, Bạch chỉ có tính ôn, vào các kinh vị, đại trường, phế. Công năng: Giải biểu, khu phong, thắng thấp, hoạt huyết tống mủ ra, sinh cơ chi đau. Chủ trị: Cảm mạo phong hàn, nhức đầu vùng trán, đau xương lông mày, ngạt mũi, chảy nước mũi do viêm xoang, đau răng; mụn nhọt sưng tấy, vết thương có mủ, ngứa ở các bộ phận trong người.

Tác dụng

- Tác dụng kháng khuẩn: Bạch chỉ có tác dụng kháng khuẩn với các loại Shigella và Salmonella. Ngoài ra, Bạch chỉ còn có tác dụng kháng Virus.

- Giảm đau: Làm giảm đau đầu do cảm cúm, đau đầu sau đẻ, đau lợi răng, đau thần kinh mặt.

- Pommade trong Bạch chỉ có khả năng ngăn ngừa và trị liệu chứng loét giác mạc do bị bỏng ánh sáng. Thành phần Angelicotoxin khi được sử dụng với liều lượng nhỏ gây kích thích trung khu vận mạch, làm huyết áp tăng

Một số bài thuốc chứa Bạch chỉ:

- Trị các chứng phong, chóng mặt, hậu sản: Trộn bột Bạch chỉ chung với một lượng mật ong vừa đủ sao cho hỗn hợp không quá nhão và không bị dính tay. Vo thành viên hoàn nhỏ cỡ đầu ngón tay. Duy trì uống mỗi ngày 1 viên trong thời gian khoảng 30 ngày.

- Trị nửa đầu đau: Bạch chỉ, Tế tân, Thạch cao, Nhũ hương, Mộc dược (bỏ dầu) với tỷ lệ bằng nhau rồi tán nhuyễn. Nếu đau bên đầu trái thì thổi vào mũi bên phải và ngược lại.

- Chữa sổ mũi, nước mũi còn trong: Giã nát củ hành rồi trộn chung với bột Bạch chỉ làm thành viên hoàn có trọng lượng khoảng 4g. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 8-12g với nước trà nóng.

- Hạ sốt cho trẻ em: Trong trường hợp trẻ nhỏ bị sốt, có thể đun Bạch chỉ thành nước tắm giúp trẻ toát mồ hôi, hạ sốt nhanh hơn.

- Chữa đau răng: Dùng 4g Bạch chỉ cùng với 2g Chu sa tán thành hỗn hợp bột. Lấy các vị thuốc trộn chung với Mật ong, vo thành viên hoàn. Hàng ngày dùng xát vào vùng răng bị đau sẽ giúp giảm đau tức thì.

Kiêng kỵ

Âm hư hỏa vượng, nhiệt thịnh không nên dùng.

Nguồn: Tổng hợp